Туморите кои потекнуваат од нервните и ендокрините клетки (невроендокрините клетки) со еден збор се нарекуваат невроендокрини тумори – НЕТ. Невроендокрините клетки имаат способност за создавање и ослободување на повеќе видови биоактивни супстанции и хормони кои имаат различни улоги во нормалното функционирање на организмот. Такви се: серотонинот, инсулинот, адреналинот, естрогенот и тестостеронот.
Повеќето од невроендокрините тумори се бенигни, но некои имаат малигнен потенцијал. Од статистички аспект, нивната инциденца на јавување е 2-5 на 100 000 случаи, 2/3 претставуваат карционоидни тумори, а 1/3 се останатите невроендокрини тумори. НЕТ може да се сретнат било каде во телото, но нивни пределикциони места на јавување се гастроинтестиналиот тракт и белите дробови. НЕТ може да бидат присутни и во склоп на неколку хередитарни фамилијарни синдроми како што се: мултиплата ендокрина неоплазија (МЕН тип 1 и 2), вон Хипел Линдау (ВХЛ), неврофиброматозата, туберозната склероза и Карниевиот комплекс.
Светската здравствена организација (СЗО), НЕТ ги дели на три категории:
- Добро диференцирани НЕТ со бенигна природа;
- Добро диференцирани НЕТ со низок степен на малигнен потецијал;
- Лошо диференцирани НЕТ со висок степен на малигнен потенцијал – уште означени како невроендокрини карциноми;
Кои се најчести симптоми?
Различни типови на невроендокрини тумори се карактеризираат со различна симптоматологија. Зависно од типот на невроендокриниот тумор ќе постои и соодветна клиничка слика. Овие тумори главно се делат на две групи:
- Нефункционални НЕТ (што не создаваат биоактивни супстанции, а кај кои клиничката експресија е зависна од големината и локализацијата на туморозната формација, па може да се карактеризираат со појава на болка, крварење или појава на цревна опструкција).
- Функционални НЕТ (што создаваат биоактивни супстанции кои преку својот ефект во организмот ја пројавуваат клиничката експресија. Таа симптоматологија би била со појава на: обилни и долготрајни проливести столици, грчеви во стомакот, црвенило на кожата, отежнато дишење, појава на чиреви во дигенстивниот тракт кои се отпорни на вообичаена терапија за овој тип на болест, појава на ниско ниво на шеќер во крвта, губиток на тежина, слаба или нарушена отпорност на инсулин итн).
Како се дијагностицираат?
Треба да се потенцира дека уште во време на поставување на дијагнозата, во повеќе од 50% од случаите постојат метастази најчесто во црниот дроб и коските. Причините за поставување на дијагнозата релативно доцна се:
- Неможноста за навремено откривање;
- Отсуството на симптоми додека туморот не достигне одредена големина или додека не метастазира;
- Маскирање на симптоматологијата преку пројавување симптоми слични или исти као на други заболувања или состојби;
Постојат повеќе видови испитувања кои се користат за да се открие или потврди присуството на НЕТ во човечкото тело, како и да се следат промените кои може да се јават кај веќе дијагностицираните НЕТ. Овие дијагностички параметри се поделени во две поголеми групи: биохемиски анализи и имиџинг техники.
Биохемиски анализи преку одредување на:
- Хромогранин А (CgA) – супстанција која ја создава НЕТ, а се добива од примерок крв на пациент.
- 5 Хидрокси-индол-оцетната киселина (5-HIAA) – супстанција која во нормални услови може да се открие во многу мали количества во урината.
- Неврон специфичната енолаза (NSE)
- Синаптофизин (P38)
Имиџинг испитувања со употреба на:
- Kомпјутерска томографија (КТ)
- Mагнетна резонаца (МР)
- Ултразвук
- Октреоскен (имиџинг техника при која се користи специфичен радиомаркер кој се инјектира во циркулацијата на пациентот при што 24 часа подоцна се прави и скенирање на пациентот. Се употребува за октривање на специфични типови на НЕТ и при сомневање за проширеност на болеста по телото).
Како се лекуваат?
Лекувањето на НЕТ е мултидисциплинирано и вклучва учество на експерти од различни медицински специјалности: онколози, интернисти, хирурзи, патолози, специјалисти по нуклеарна медицина, интервентни радиолози, медицински сестри и социјални работници. Терапијата на невроендокрините тумори ги вклучува следните опции:
- Хируршко отстранување на туморот (метод на избор)
- Медикаментозна терапија
- Хемотерапија
- Радиотерапија
- Хемоемболизација (постапка при која васкуларизацијата на туморот е привремено стопирана, при што истовремено се администрираат хемотерапетвски средства директно во туморот – пример при постоење на црнодробни метастази);
- Следење на состојбата.
-авторски текст, не смее да се користи за комерцијални цели и/или реемитување-